Böbreklerin en önemli işlevlerinden biri, vücudun biriktirdiği fazla sıvı ve toksinleri kandan uzaklaştırmaktır. Böbrek, atıkları fazla su ve mineralleri idrar yolu ile dışarı atar. Böbrekleri yeterli düzeyde çalışmayan kişilerde vücudun atıkları kan içerisinde birikmeye başlar. Diyaliz ise böbreklerin işlevlerini yeterince yerine getirmediği durumlarda kanda biriken atık maddelerin yarı geçirgen bir zar ile süzülmesi işlemi olarak adlandırılır. 

Özetle diyaliz, kanda biriken atık maddelerin yarı geçirgen bir zar yardımı ve difüzyon aracılığı ile diyaliz atık sıvısına (diyalizat) geçtiği ve vücudun sıvı yükünün azaltıldığı bir tedavi yöntemidir. Diyaliz tedavileri akut böbrek yetmezliğinde geçici olarak uygulanabileceği gibi kronik böbrek yetersizliğinde olduğu gibi kalıcı olarak da uygulanabilir. 

Diyaliz Çeşitleri

Diyaliz tedavisinde kronik böbrek hastaları için iki temel diyaliz yöntemi vardır. Bunlar hemodiyaliz ve periton diyalizidir. 

Hemodiyaliz

En yaygın diyaliz türü olan hemodiyaliz, yapay böbrek olarak da bilinir. Hemodiyaliz cihazı ile vücut arasında bu kan akışını sağlayabilmek için bir damar yoluna (vasküler giriş) ihtiyaç duyulur. Vasküler giriş 3 farklı tipte uygulanabilir. Bunlar:

Arteriyovenöz (AV) Fistül: Kronik böbrek yetersizliğinde en çok tercih edilen vasküler giriştir. Arter ve ven damar cerrahi olarak birbirine bağlanır.

Arteriovenöz Greft: Arter ve ven (toplardamar) bağlanmayacak kadar kısa ise bir greft(yumuşak, içi boş tüp) yardımı ile bağlanır.

Diyaliz Kateteri: Santral venöz kateter olarak da adlandırılır ve çoğunlukla boyundaki büyür bir damara bağlanır. Akut böbrek yetersizliğinde tercih edilir.

Hemodiyaliz işlemi sırasında bu damar yolundan alınan kan hemodiyaliz cihazında diyalizör adı verilen filtre aracılığı ile kanda bulunan üre, kreatinin, fosfor ve potasyum gibi vücuttan atılması gereken atık maddeler diyalizat (atık) sıvısına aktarılarak kandan uzaklaştırır. Filtreleme işleminin ardından temiz kan tekrar damar yolu yardımı ile vücuda geri verir. Bu seans ortalama 4 saat sürer ve seans boyunca kan basınç düzeyi sürekli kontrol edilir.

Kronik böbrek yetersizliğinde genellikle haftada 3 gün uygulanır, diğer günler hemodiyaliz yapılmaz.

Periton Diyaliz

Periton diyalizinde, hasta karnına cerrahi olarak karın boşluğuna (periton boşluğu) yumuşak bir plastik kateter yerleştirilir. Tedavi sırasında kateter yardımı ile Y şeklindeki bir tüp kullanılarak periton boşluğuna temiz (steril) bir torbadan diyaliz sıvısı aktarılır. Karın zarı (periton zarı) bir filtre görevi görür ve atıkları kandan bu periton boşluğundaki sıvıya geçmesini sağlar. Yani diyaliz sıvısı kandaki atıkları ve fazla sıvıyı emer. Bu işlemin gerçekleşmesi saatlerce sürer ve bu süreçte hasta günlük faaliyetlerine devam edebilir. Diyaliz işlemi bittiğinde diyalizat sıvısı karın içerisinden Y şeklindeki tüpün kullanılmayan diğer ucu yardımı ile boş bir torbaya boşaltılır. Sonra tekrar yeni temiz diyaliz sıvısı karna konur. Bu işlem günde 4 defa tekrarlanır.

Farklı şekillerde uygulanan periton diyalizinin 3 ana uygulanma biçimi bulunur. Bunlar:

Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi(SAPD): Karın diyaliz sıvısı değişimi (yukarıda anlatılan işlem) gün içerisinde 4-5 kez yapılır. Bu işlem hasta uyanıkken uygulanmalıdır.

Aralıklı (aletli) Periton Diyalizi (APD): Bu tedavi yönteminde ise bir makine ile değişimler uygulanır. Genellikle evde gece yapılır. Hasta bu sırada uyur.